Żywienie dojelitowe to jedna z form leczenia żywieniowego, która polega na podawaniu pożywienia w postaci specjalistycznych diet do przewodu pokarmowego. Z medycznego punktu widzenia zalicza się do niego zarówno stosowanie doustnych preparatów odżywczych (do picia), jak i podaż diet bezpośrednio do żołądka lub jelita. W codziennej praktyce często sformułowania „żywienie dojelitowe” używa się głównie do określenia tej drugiej metody podaży składników odżywczych. W tym artykule skupimy się właśnie na tej metodzie, a więcej o żywieniu doustnym można przeczytać tutaj.

Podstawowym zadaniem żywienia dojelitowego jest odpowiednie odżywienie organizmu, by zapobiegać lub nie pogłębić już istniejącego niedożywienia i przeciwdziałać związanym z nim powikłaniom. W artykule o leczeniu żywieniowym wyjaśniamy, dlaczego żywienie medyczne powinno stanowić integralny element terapii. Podstawowym warunkiem jest zachowana wydolność przewodu pokarmowego, w innym przypadku stosuje się żywienie pozajelitowe (dożylne).

Dla kogo przeznaczone jest żywienie dojelitowe?

Żywienie dojelitowe ma bardzo szerokie zastosowanie i nie ogranicza się do konkretnych jednostek chorobowych. Mogą z niego korzystać zarówno dzieci, osoby dorosłe, jak i starsze. Podstawowym wskazaniem do wdrożenia tej metody żywienia jest zaburzone lub uniemożliwione spożywanie posiłków drogą doustną lub sytuacja, gdy pacjent nie jest w stanie metodą doustną pokryć swojego zapotrzebowania na energię i składniki odżywcze z uwagi na zaburzone wchłanianie i trawienie. Może to wynikać m.in. z:

• Zaburzeń połykania, np. w przypadku nowotworu jamy ustnej, czy krtani;
• Niedrożności górnego przewodu pokarmowego, której przyczyną może być guz nowotworowy lub usunięcie fragmentu przewodu pokarmowego;
• Ryzyka szybkiego wyniszczenia organizmu, co ma często miejsce w przypadku nowotworu żołądka, trzustki czy jelit.

Ważnym wskazaniem jest również przygotowywanie do operacji oraz żywienie w okresie rekonwalescencji i rehabilitacji w przypadku pacjentów, u których występuje niedożywienie lub jego ryzyko. Specjalistyczne diety do żywienia dojelitowego mają precyzyjnie skomponowany skład i zawierają wszystkie potrzebne organizmowi składniki odżywcze.

Jakie są drogi podaży?

Specjalistyczne preparaty odżywcze podawane są do żołądka lub jelita przez zgłębniki (nazywane też czasami potocznie sondami) lub przetoki odżywcze. Wybór stosowanego dostępu zależy w głównej mierze od przewidywanego czasu żywienia dojelitowego. Krótkookresowo stosuje się zwykle zgłębniki nosowo-żołądkowe lub nosowo-jelitowe. W przypadku przewidywanego czasu żywienia powyżej 4 tygodni rekomenduje się założenie przetoki odżywczej: gastrostomii (bezpośredni dostęp do żołądka zakładany metodami chirurgicznymi bądź endoskopowo tzw. PEG – przezskórna gastrostomia endoskopowa) lub jejunostomii, czyli dostęp zakładany bezpośrednio do jelita przez powłoki brzuszne.

Jaki rodzaj pożywienia stosuje się w żywieniu dojelitowym?

Do żywienia dojelitowego przeznaczone są specjalistyczne diety (zwane też mieszaninami, czy – bardziej naukowo – dietami przemysłowymi). Zdarza się, że pacjenci lub ich opiekunowie stosują domowe pokarmy w formie zmiksowanej. Nie jest to optymalne rozwiązanie z kilku względów – może doprowadzić do zatkania dostępu czy też rozwoju zakażenia, ponieważ takie jedzenie nie jest jałowe, w przeciwieństwie do żywienia medycznego. W przypadku diety domowej często nie znamy jej dokładnego składu, wartości kalorycznej i odżywczej. Co więcej, przed podaniem takiego posiłku zwykle się go rozcieńcza, co dodatkowo zwiększa jego objętość bez zwiększenia wartości odżywczej – w konsekwencji pacjent otrzymuje duży objętościowo posiłek, ale nie pokrywający zapotrzebowania na energię i składniki odżywcze.
Diety specjalistyczne są dostosowane do podaży przez zgłębnik lub gastro- czy jejunostomię, mają jasno określony skład i kaloryczność – odpowiadają ściśle określonym normom.

Czy żywienie dojelitowe może być stosowane w domu?

Tak. Żywienie dojelitowe rozpoczynane jest w szpitalu, ale jeżeli pacjent nie wymaga dalszej hospitalizacji, może być kontynuowane w warunkach domowych. Wsparciem w takiej sytuacji są poradnie żywieniowe. Świadczenie to jest finansowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia i obejmuje zarówno wizyty lekarskie i pielęgniarskie, dobranie i dostarczenie diet specjalistycznych (Fundusz nie finansuje diet kuchennych) czy monitoring przebiegu leczenia żywieniowego. W niektórych poradniach istnieje też infolinia dla pacjentów i ich opiekunów, a personel medyczny dojeżdża bezpośrednio do domu chorego.