Alfabet Raka Jelita Grubego

B – jak BRAF

U chorych na raka jelita grubego zidentyfikowano kilka genów, których mutacje wpływają na wystąpienie choroby. Jedną z nich jest są mutacje w genie BRAF, wykrywane u ok. 10% pacjentów chorujących na ten typ raka. Naukowcy wiedzą już, że nowotwory związane z mutacją w tym genie częściej pojawiają się u kobiet i częściej u osób po 70. roku życia. Wiążą się one niestety z niekorzystnym przebiegiem choroby.

C – jak CZYNNIKI RYZYKA

Znane powiedzenie „lepiej zapobiegać niż leczyć” odnosi się także do raka jelita grubego. Chociaż na niektóre czynników, które doprowadzają do rozwoju choroby nie mamy wpływu, to jednak o unikanie wielu z nich możemy zadbać sami. Najważniejsze z nich to nieodpowiednia dieta prowadząca do nadwagi i otyłości oraz używki: papierosy i alkohol. Przypominamy przekorne słowa prof. Lucjana Wyrwicza z jednego z naszych kampanijnych wywiadów: „Jeśli chcesz zrobić na złość onkologowi, nie pal papierosów!”.

D – jak DIETA

Analizujemy powiedzenie: „Jesteś tym co jesz”. W przypadku chorób układu pokarmowego, w tym raku jelita grubego – odpowiednia dieta jest wręcz niezbędna, nie tylko ze względu na odciążenie chorego organu, ale też odpowiednie odżywienie organizmu. Niedożywienie jest bardzo istotnym problemem aż u 60-90% pacjentów z zaawansowanym nowotworem i jest przyczyną śmierci nawet 90% dotkniętych nim chorych. Dlatego pacjenci w takiej sytuacji powinni zostać poddani pogłębionej analizie stanu zdrowia i w razie potrzeby zakwalifikowani do optymalnego wsparcia żywieniowego. Leczenie żywieniowe powinno być włączane niezwłocznie. Wyróżniamy kilka rodzajów leczenia żywieniowego: doustną podaż żywności medycznej, żywienie dojelitowe oraz żywienie pozajelitowe.

Więcej o diecie w leczeniu raka jelita grubego możecie znaleźć w naszym materiale.

E – jak ENDOSKOP

Endoskop to urządzenie, które w wielu z nas budzi nieprzyjemne skojarzenia. W kampanii #niemiejtegogdzieś skupiamy się na tym co pozytywne. Pamiętajmy – endoskop to niesamowity wynalazek! W rękach specjalisty staje się wręcz „magicznym” narzędziem, dzięki któremu możemy zajrzeć do wnętrza naszego ciała i zdiagnozować chorobę zanim jeszcze pojawią się jej wyraźne objawy! Co ciekawe – pierwsze próby zaglądania do wnętrza ludzkiego ciała były przeprowadzane już w starożytności. Hipokrates pozostawił opisy wziernikowania odbytnicy i przeprowadzanych drobnych operacji w czasie badania. Pierwszy wideoendoskop, który przenosił obraz wnętrza badanego narządu w czasie rzeczywistym na monitor za pomocą kamery powstał w 1983 r. Najnowsza rewolucyjna zmiana to wprowadzone w 2000 roku kapsułki endoskopowe, dzięki którym można badać układ pokarmowy na całej jego długości!

F – jak FIT

Test FIT czyli test na krew utajoną w kale, która jest ważnym sygnałem do wykonania kolonoskopii. FIT to słowo, które kojarzy się ze zdrowiem i dobrą formą. I słusznie! Jeśli jednak dodamy słowo Test FIT, to mamy do czynienia ze skrótem, który oznacza bezinwazyjne, bezbolesne badanie diagnostyczne – test na krew utajoną w kale (z ang. fecal immunochamical test), wykorzystywane do wykrywania raka jelita grubego. Zdaniem naukowców jest niemal tak skuteczny jak kolonoskopia. Co ważne. – jest on także dostępny w Polsce dla wszystkich w ramach programu profilaktycznego „Profilaktyka 40 Plus”. Nie czekaj na raka jelita grubego. Nie miej tego gdzieś.

G – jak GUZ

Wbrew obiegowej terminologii określenia „rak”, „nowotwór” i „guz” nie oznaczają tego samego. Nie każdy guz jest nowotworem, nie każdy nowotwór objawia się w postaci guza. Terminem „guz” określa się każde, odbiegające od normalnej anatomii, uwypuklenie, które jest wyczuwalne w trakcie badania lekarskiego. Najczęściej występujące guzy to: ropnie, torbiele, powiększone węzły chłonne, zlokalizowane obszary obrzęku wynikające z uszkodzenia tkanek w wyniku np. urazu (stąd popularny zwrot „nabić guza”), przemieszczone lub powiększone narządy (np. śledziona) oraz nowotwory (tak łagodne, jak i złośliwe). Nie pozwól by z guza rozwinął się złośliwy rak jelita grubego. Możesz temu zapobiec wykonując badanie przesiewowe.

H – jak HISTOPATOLOGICZNE

Badanie histopatologiczne polega na ocenie przez lekarza patologa próbki tkanki pobranej od pacjenta. Tkanka jest utrwalana, a następnie przetwarzana w preparaty mikroskopowe i oceniana przez lekarza. Używa się również szeregu barwień pozwalających uwidocznić charakterystyczne biologiczne cechy zmienionej chorobowo tkanki. To dzięki badaniu histopatologicznemu można ustalić, czy dana zmiana jest nowotworem, zbadać cechy związane z rokowaniem i wrażliwością na poszczególne formy terapii. Po przeprowadzeniu badania, reprezentatywny fragment ocenianej tkanki jest archiwizowany i przechowywany (typowo przez 20 lat), na wypadek konieczności wykonania dodatkowych badań. W takim przypadku pacjent lub lekarz może taką tkankę wypożyczyć.

I – jak IMMUNOTERAPIA

Immunoterapia nowotworów to metoda leczenia, która polega na mobilizowaniu naturalnych mechanizmów obronnych układu odpornościowego pacjenta do walki z rakiem. W zdrowym układzie odpornościowym istnieją mechanizmy na bieżąco wyszukujące i niszczące pojawiające się zalążki nowotworów. Warunkiem koniecznym by nowotwór się rozwinął, jest nabycie przezeń umiejętności unieczynnienia tych mechanizmów lub ukrycia się przed ich działaniem. Rosnąca wiedza na temat sposobów w jakie nowotwory rozwijają tę kluczową dla swojego istnienia cechę, zaowocowała powstaniem leków przywracających układowi odpornościowemu zdolność walki z chorobą. Choć nie wszystkie rodzaje nowotworów odpowiadają na dostępne obecnie formy immunoterapii, to odgrywa ona coraz istotniejszą rolę we współczesnej onkologii.

J – jak JELITO GRUBE

Jelito grube to końcowy odcinek przewodu pokarmowego, budzi w ostatnich latach coraz większe zainteresowanie badaczy, a to za sprawą odkryć dotyczących pełnionych przez nie funkcji, ważnych dla naszego życia. Dziś wiadomo, że ten niezwykły narząd o długości ok. 1,5 metra i kształcie podkowy, który jeszcze niedawno uważany był za miejsce służące głównie pozbywaniu się resztek pozostałych po trawieniu pokarmów, zamieszkiwany jest przez bogaty ekosystem składający się ogromnej liczby gatunków mikroorganizmów, uczestniczących m.in. we wspieraniu układu odpornościowego, wytwarzaniu niektórych witamin, a nawet wpływających na nasze zachowanie i kondycję psychiczną. W naszej kampanii #niemiejtegogdzies skupiamy się głównie na problematyce dotyczącej raka jelita grubego.

Zapraszamy na nasz kanał YouTube, gdzie publikujemy kolejne ciekawe wypowiedzi ekspertów z polskich ośrodków onkologicznych oraz ich pacjentów: Fundacja EuropaColon Polska

L – jak LECZENIE w Colorectal Cancer Unit

Zespoły wielospecjalistyczne dedykowane polskiemu pacjentowi z rakiem jelita grubego zostały od 2021 roku objęte formalnymi ramami tzw. centrów kompetencji raka jelita grubego (z ang. Colorectal Cancer Units), które działają w ramach specjalistycznych ośrodków, mających dostęp do wszystkich kluczowych metod diagnostyki i terapii. Centra te nie tylko zapewniają prawidłowe prowadzenie pacjenta przez diagnostykę, leczenie i obserwację, ale też koordynację tych wszystkich działań. Dzięki temu pacjent dokładnie wie, kiedy na jakie badania ma się zgłosić i jakie kolejne etapy leczenia są dla niego zaplanowane.

K – jak KOLONOSKOPIA

Znaczenia tego badania w profilaktyce i diagnostyce jelita grubego nie da się przecenić! Dlaczego? Ponieważ jest badaniem prostym i mało inwazyjnym. Tak wiemy, że wiele osób ma inne zdanie, ale „kolonoskopia daje pewność diagnozy. Nie tylko pełni kluczową rolę przy rozpoznawaniu raka jelita grubego, ale umożliwia zapobieganie zachorowaniu poprzez wykrywanie i usuwanie zmian przedrakowych – polipów gruczołowych.

Badanie wykonuje się aparatem mającym kształt giętkiej rurki średnicy ok. 1 cm, stopniowo wprowadzanej przez lekarza na pełną długość jelita grubego. Koniec aparatu zawiera systemy oświetlenia i transmisji obrazu, jak również umożliwia wprowadzenie narzędzi służących do pobierania wycinków czy usuwanie drobnych zmian.

M – jak MUTACJE

W każdej komórce naszego ciała znajduje się informacja genetyczna, w której zakodowane są instrukcje dotyczące wszystkich procesów zachodzących w naszym organizmie. Prawidłowe odczytanie i wykonanie tych instrukcji powoduje harmonijne współgranie tych procesów, co owocuje zdrowym funkcjonowaniem organizmu. DNA, będące nośnikiem informacji genetycznej, zużywa się w miarę życia komórki tak, jak wielokrotnie odtwarzana płyta z czasem, zatraca czyste brzmienie. Do uszkodzeń DNA dochodzi również pod wpływem czynników zewnętrznych takich jak promieniowanie, substancje chemiczne (zawarte np. w dymie tytoniowym), czy procesy pojawiające się w organizmie pod wpływem niektórych chorób (np. miażdżycy). Takie uszkodzenia DNA, powstające naturalnie lub pod wpływem czynników zewnętrznych, nazywamy mutacjami. Mutacje mogą być źródłem różnego rodzaju chorób i są szczególnie ważne w rozwoju nowotworów.

N – jak NEOADIUWANTOWA

Leczenie neoadiuwantowe to najprościej takie, które jest podawane przed operacją.
W leczeniu nowotworów z zasady kojarzy się różne rodzaje terapii tak by ich działanie wzajemnie się dopełniało. Aby wyleczyć raka jelita grubego, należy usunąć go tak, by w organizmie nie została ani jedna komórka nowotworu. Samodzielna operacja, choć konieczna, daje często niezadowalające wyniki, ponieważ zanim do niej dojdzie, mikroskopowe ogniska nowotworu mogą już być obecne w rejonach organizmu odległych od guza – przez co nie mogą zostać ani wykryte ani tym bardziej usunięte. Czasem również rozległość nowotworu skutkuje wysokim ryzykiem uszkodzenia ważnych struktur znajdujących się w pobliżu lub nawet całkowitą niemożliwością przeprowadzenia operacji. Inne rodzaje terapii, choć zazwyczaj nie zastępują resekcji, mogą poprawić efektywność całego leczenia.

O – jak OBJAWY RJG

Najbardziej typowe objawy, jakie mogą się wiązać z rakiem jelita grubego, to:

• Krwawienie. Obecność krwi w stolcu jest zawsze niepokojącym objawem. Nie zawsze jest jej jednak na tyle dużo by była widoczna. Wtedy mówimy o krwi utajonej.
• Zmiana rytmu i charakteru wypróżnień. U każdego z nas, czynności toaletowe przebiegają z pewną powtarzalnością. Jej trwałe zaburzenie w zakresie częstości, wyglądu, konsystencji wypróżnień może wskazywać na chorobę jelita grubego w tym na nowotwór. Szczególnie niepokojąca jest obecność tzw. stolców ołówkowatych – wyraźnie cieńszych niż normalnie, co jest wynikiem obecności zwężenia w przebiegu jelita grubego.
• Ból. Narasta w miarę postępu choroby.

P- jak POLIP

Przewód pokarmowy i drogi oddechowe wyścielone są błoną śluzową (inaczej śluzówką). Polipy to niewystępujące normalnie, widoczne gołym okiem uwypuklenia śluzówki. Mogą one powstawać wskutek wielu procesów i składać się z różnych rodzajów tkanek.
Nie wszystkie rodzaje polipów są równie groźne. Z punktu widzenia zapobiegania rakowi jelita grubego, najważniejsze są polipy gruczołowe, inaczej gruczolaki. Pojawiają się w jelicie pod wpływem tych samych procesów, które prowadzą do powstania raka (patrz czynniki ryzyka). Zawierają tkankę pochodzącą od komórek śluzówki jelita grubego, która weszła na drogę do stania się nowotworem.

R- jak RADIOTERAPIA

Radioterapia to metoda leczenia raka, polegająca na niszczeniu komórek nowotworowych przy użyciu promieniowania jonizującego. Obecnie najczęściej używa się promieniowania rentgenowskiego – o podobnej długości fali co w diagnostyce radiologicznej, ale o wielokrotnie wyższej energii. Rzadziej używa się elektronów, promieniowania gamma, protonów i innych rodzajów.
Współczesne systemy do prowadzenia radioterapii są niezwykle precyzyjne. Źródłem promieniowania jest najczęściej akcelerator liniowy, przekształcający energię elektryczną w promieniowanie podobnie jak aparat do zdjęć rentgenowskich. Wiązka promieniowania kierowana jest na tkankę nowotworową i jej najbliższe sąsiedztwo, podczas gdy pozostałe rejony organizmu nie są napromieniane. Stale monitoruje się prawidłowość przebiegu leczenia i dawkę otrzymaną przez pacjenta, tak by leczenie przebiegało bezpiecznie. Stosowanie radioterapii nie powoduje powstania promieniotwórczych izotopów w organizmie, stąd podczas trwania leczenia pacjent nie jest źródłem promieniowania i nie występuje konieczność jego izolacji.

S – jak STOPIEŃ ZAAWANSOWANIA RJG

Każdy przypadek nowotworu jest inny. W momencie rozpoznania guzy mogą mieć rożną wielkość, w różnym stopniu zajmować sąsiednie narządy, regionalne węzły chłonne czy wreszcie odległe rejony organizmu. Powyższe cechy określa się wspólnie mianem stopnia zaawansowania nowotworu. Stopnie zaawansowania klasyfikują chorych do grup cechujących się podobnymi problemami i podobnym rokowaniem. Co do zasady im agresywniej rósł nowotwór i im dłużej pozostawał w ukryciu, tym wyższy stopień zaawansowania obserwujemy, gdy stawiane jest rozpoznanie. Im wyższy stopień zaawansowania tym rokowanie gorsze, a przypadek trudniejszy do leczenia.

T – jak TERAPIA CELOWANA

Pierwotną przyczyną raka jest uszkodzenie materiału genetycznego w komórkach ludzkiego ciała.
Współczesna medycyna dysponuje lekami, które mogą ingerować w szlaki przekazywania informacji w komórce, które nie działają prawidłowo w komórkach nowotworowych. Leki te potrafią zniwelować nieprawidłową aktywność niektórych białek i zahamować proces nowotworowy. Dlatego diagnostyka molekularna może nam wskazać nieprawidłowości w genach lub białkach i może być bardzo ważna wskazówką do stosowania terapii celowanej.

U – jak ULTRASONOGRAFIA (USG)

To diagnostyczne badanie obrazowe, które pozwala zobaczyć na monitorze ultrasonografu narządy wewnętrzne – ich kształt i wielkość (a także ewentualne zmiany chorobowe, jak guzy, zmiany nowotworowe, mięśniaki). Wykorzystuje się w tym celu zjawisko echolokacji, podobne do tego wykorzystywanego przez niektóre zwierzęta morskie czy łodzie podwodne. Stosuje się fale dźwiękowe o wysokiej częstotliwości (niesłyszalne dla ludzkiego ucha), które mogą przeniknąć komórki naszego ciała, bez niekorzystnego wpływu na nie.
Jak w przypadku wielu badań, dla dobrego wyniku kluczowe jest odpowiednie przygotowanie. Warto zapytać o nie podczas rejestracji na badanie. Np. dla USG jamy brzusznej koniecznie trzeba być na czczo.

W – jak WĘZŁY CHŁONNE

Węzły chłonne to niewielkie skupiska tkanki limfatycznej, występujące licznie w całym ciele człowieka, które pełnią ważną rolę w sterowaniu układem odpornościowym (odpowiadają m.in. za wytwarzanie przeciwciał uczestniczących w odpowiedzi immunologicznej). Dlatego powiększenie węzłów chłonnych najczęściej ma związek z reakcją zapalną na infekcję i może być dość wczesnym objawem choroby nowotworowej (chłoniaka lub przerzutu raka). Węzeł chłonnym, który jako pierwszy w danym obszarze reaguje na przerzut jest tzw. węzeł wartowniczy. Jeśli badanie histopatologiczne wykaże obecność przerzutów raka w takim węźle, można podejrzewać, że doszło również do zajęcia innych węzłów chłonnych danego obszaru. Biopsja, czyli pobranie tkanki z węzła wartowniczego dostarcza lekarzowi ważnych informacji diagnostycznych, na podstawie których może on np. zdecydować, jak radykalna ma być planowana operacja.

Z – jak ZESPÓŁ INTERDYSCYPLINARNY

Leczenie chorób nowotworowych zawsze wymaga współpracy wielu specjalistów, m.in.: onkologów, chirurgów, radiologów, patologów. Rak jelita grubego nie jest tu wyjątkiem. Do poprowadzenia terapii zgodnie z aktualnym stanem wiedzy medycznej nie wystarczają umiejętności jednego lekarza. Opieka onkologiczna powinna więc być zorganizowana w ramach zespołów wielodyscyplinarnych specjalizujących się w leczeniu danego rodzaju nowotworów. Wielodyscyplinarność oznacza, że dla dobrego wyniku terapii ściśle współpracują przedstawiciele wielu specjalności lekarskich, pielęgniarskich i pokrewnych – każdy odpowiedzialny za swój element opieki nad chorym. Specjalizacja w danej grupie nowotworów umożliwia takim zespołom utrzymywanie wysokiego poziomu opieki nad chorym, ponieważ onkologia wszystkich nowotworów stała się dziedziną zbyt dużą do opanowania przez pojedynczego człowieka.
W przypadku zespołów specjalizujących się w leczeniu nowotworów jelita grubego zespoły takie nazywamy „Colorectal Cancer Unitami”. Zobacz, jak zagadnienie to wyjaśnia dr n. med. Paweł Potocki, onkolog kliniczny Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie.